İşte düşen Ukrayna uçağını vuran füze; Kod adı Tor

İran'ın Irak'ta ABD üslerine saldırılar sırasında Ukrayna'nın başkenti Kiev'e gitmek için yola çıkan Boeing 737 tipi yolcu düşmüş ve uçaktaki 176 kişiden kimse hayatta kalamamıştı. Uçağın füzelerin isabet etmesi sonrası düştüğü iddiaları ortaya atılmıştı. Bu spekülasyonlar üzerine Reuters, uçağı "yanlışlıkla" vurduğu ileri sürülen Tor-M1 hava savunma sisteminin detaylarını inceledi. Ukrayna Hava Yolları'na ait Boeing 737-800 tipi bir yolcu uçağı Çarşamba sabahı erken saatlerde Tahran'dan Kiev'e gitmek üzere havalandıktan kısa bir süre sonra düştü. Kazada hayatını kaybedenler arasında 82 İranlı, 63 Kanadalı ve 11 de Ukraynalı bulunuyordu.

Kanada Başbakanı Justin Trudeau, elde edilen kanıtların dün Tahran'da düşen uçağın İran tarafından muhtemelen yanlışlıkla atılan bir füzeyle vurulduğunu gösterdiğini söyledi. Ottawa'da düzenlediği basın toplantısında konuşan Trudeau, "Elimizde müttefiklerimiz ve kendi kaynaklarımız da dahil olmak üzere birden fazla kaynaktan gelen istihbarat var. Kanıtlar, uçağın İran'a ait bir karadan havaya füzeyle vurulduğunu gösteriyor. Bu, yanlışlıkla yapılmış olabilir. Elde ettiğimiz bu yeni bilgi, konuyla ilgili çok detaylı bir soruşturma yapılması gerektiğini daha da çok ortaya koyuyor" dedi.

Son dakika haberine göre; İran'ın, Irak'taki 2 ABD üssüne yönelik füze saldırılarının karşılıksız kalmayacağını belirten Trump, 'Kısa süre önce onayladım' diyerek İran'a karşı bomba bir hamlede bulundu. Ukrayna'nın başkenti Kiev'e gitmek üzere Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanı'ndan havalanan Boeing 737 tipi yolcu uçağı kalkıştan kısa süre sonra düşmüş, uçaktaki yolcu ve mürettebattan oluşan 176 kişi hayatını kaybetmişti. Uçağa füzelerin isabet ettiği iddiaları üzerine Trump'tan ve İran'dan bomba açıklamalar geldi. Kanada Başbakanı Justin Trudeau ise Kanada istihbaratının elinde Ukrayna uçağının İran'a ait füze ile kazara vurulduğuna dair kanıtlar olduğunu açıkladı. İngiltere Başbakanı Boris Johnson da 'Ukrayna uçağının İran füzesi nedeniyle düştüğüne dair bulgular var' dedi. New York Times, Ukrayna uçağını İran füzesinin vurduğuna dair görüntülere ulaştığını iddia etti ve o görüntüleri yayınladı. İşte ABD-İran gerilimi ve düşen uçakla ilgili peş peşe gelen açıklamaların tümü...

ABD Başkanı Donald Trump da olayla ilgili şüpheleri olduğunu ve uçağın yanlışlıkla düşürülmüş olabileceğini söyledi. Dünyayı sarsan olayla ilgili konuşan Trump, "Tahran'da düşen Ukraya uçağını İran yanlışlıkla düşürmüş olabilir. Çok kötü bir şey olduğuna yönelik bir hissiyatım var." ifadelerini kullandı. Reuters haber ajansı da üç ABD'li yetkiliye dayandırdığı haberinde ABD hükümetinin İran tarafından yanlışlıkla vurularak düşürüldüğüne inandığını aktardı.

"UYDU VE RADAR VERİLERİ VAR" İran ise füzeyle vurulma iddialarını "psikolojik savaşın bir ürünü" olarak niteleyip yalanladı. New York Times gazetesi, ele geçirdiği ve yayınladığı 19 saniyelik videonun, yolcu uçağının füzeyle vurulup düşürüldüğünü gösterdiğini ve videonun doğruluğunu kanıtladıklarını duyurdu. New York Times ele geçirdikleri görüntülerden, uçağın vurulduğu an küçük bir patlama olduğunu ancak uçağın o an patlamadığını, birkaç dakika daha havada kalarak rotasını havaalanına geri çevirdiğini ve havaalanına doğru giderken patladığı sonucu çıkardıklarını belirtti.

Gazete videodaki görselleri ve ses özelliklerini söz konusu bölge ve uydu görüntüleri ile karşılaştırarak, videoların olay anını gösterdiği sonucuna ulaştıklarını aktardı. ABD'li Newsweek dergisine konuşan üç yetkili, uçağın Rusya yapımı Tor-M1 hava savunma sistemi tarafından muhtemelen yanlışlıkla hedef alındığını söyledi. Dergi haberini; ABD Savunma Bakanlığı'ndan bir yetkiliye, üst düzey bir ABD'li istihbarat yetkilisine ve Irak istihbaratından bir yetkiliye dayandırdı.

Boeing 737-800 tipi bir yolcu uçağını vurduğu iddia edilen füze, NATO tarafından SA-15 Gauntlet olarak da adlandırılıyor. The Tor Füze Sistemi, füze fırlatıcısını ve radarını tek yönlü bir araca entegre edilmiş kısa menzilli "nokta savunma" sistemi. ABD Başkanı Trump, Beyaz Saray'da İran ve gündeme ilişkin soruları yanıtladı. İran'da düşen Ukrayna uçağına ilişkin bir soruyu cevaplayan Trump, uçağın teknik nedenlerle düşmüş olması ihtimaline şüpheyle yaklaştığını belirtti.

"Ulusal ve uluslararası güvenliğe yönelik yıkıcı tehditleri" araştıran ve analiz eden Amerikan Bilimciler Federasyonu'na göre, 6.000 metre yüksekliğe ve 12 km menzile kadar olan hedeflere karşı mobil ve ölümcül olacak şekilde tasarlanmış. Tor füze sisteminin imha etmek için tasarlandığı askeri uçaklar ve seyir füzeleri, radarda tespit edilmemek için genellikle rotalarını çizer. Radarı yanıltmak için radar karıştırma reflektörleri ve ısı arayan füzeler için tuzak görevi gören işaret fişekleri ile donatılmış. Çarşamba günü düşen Ukrayna Hava Yolları'na ait Boeing 737-800 tipi bir yolcu uçağının bir uçuş planı vardı ancak savunma özelliği yoktu.

Reuters haber ajansına konuşan Middlebury Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü Araştırma Görevlisi Michael Duitsman, uçuş ekibinin herhangi bir füzeye tepki vermesi için zaman bulamadığını söyledi. Tor operatörü, bir hedefe saldırmak için hedefi radar ekranında tanımlamalı ve füzeyi fırlatmaya yönlendirmelidir. Duitsmansaid, "Muhtemelen bir füze geldiğini bile göremezlerdi" dedi ve ekledi: "Pilotlar kalkıştan sonra muhtemelen başka şeylerle meşgullerdi."

Ticari uçaklar yerdeki radar sistemi tarafından sorgulandığında kodlanmış belli bir sinyali gönderen cihazlara yani uluslararası olarak kararlaştırılmış bir frekansta kimliklerini, hızlarını ve rakımlarını yayınlayan radyo vericilerine sahiptir. Reuters'ın haberine göre 752 numaralı uçuş, havaalanından sadece birkaç kilometre uzakta düştüğünde yakınlarda birkaç sivil uçak daha vardı. Bu uçakların tümü Tor'un radar ekranında ve havaalanındaki sivil radarda görülebilirdi.

Şu anda füze savunma teknolojisi üzerinde çalışan eski bir Avrupa hava savunma subayı, tercihen, planlanan tüm sivil uçuşların uçuş planlarının ve transponder kodlarının bir havaalanının yakınında bulunan askeri birimlerle paylaşılacağını söyledi. Bu, füze operatörünün radardaki her nesneyi bir uçuş planı ve "transponder" (radar alıcı-vericisi) koduyla ilişkilendirmesini sağlar. Konunun hassasiyeti nedeniyle isminin verilmesini istemeyen subay, "Düşman bir uçağı düşürmek kolaydır" dedi ve ekledi: "Zor olan, uçağı tanımlamak ve sivil uçakları vurmamaktır."

Tor füzeleri radar tarafından yönlendirilir ve ses hızının neredeyse üç katında uçar. Bu, 5 km uzaklıkta bir hedefe fırlatılırsa, yaklaşık beş saniye içinde hedefi vuracağı anlamına gelir. Tor füzesi, yaklaşık 15 kg yüksek patlayıcı içeren küçük bir roket başlığına sahiptir. Ancak patlama sırasında parçalanmış metal parçalarını hedefe mermi gibi püskürtmek için tasarlanmıştır. Duitsman yaptığı açıklamada Tor'un İran'ın sahip olduğu en modern hava savunma sistemleri arasında yer aldığını söyledi. Ayrıca iki füze ile aynı anda iki hedefe saldırabileeğini ekledi. İran 2000'li yılların ortalarında onları Rusya'dan satın aldığında, “ABD'nin bu satın alma ile ilgili endişe duyduğunu” ekledi.

İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Ali Abidzade, yaptığı yazılı açıklamada, inceleme heyetinin hazırladığı ilk rapora göre, düşen uçağın pilotunun herhangi bir yardım çağrısında bulunmadığını ifade etti. Uçağın iki kara kutusunun da yangında zarar gördüğünü kaydeden Abidzade, Chicago Sözleşmesi olarak da bilinen Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonu'nun 13. maddesine göre üretici ABD, kayıtlı olduğu Ukrayna ve içinde vatandaşları bulunan İsveç ve Kanada'yı temsilci göndermeleri için davet ettiklerini aktardı. Ukrayna'nın başkenti Kiev'e gitmek üzere Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanı'ndan havalanan Boeing 737 tipi yolcu uçağı, dün sabah kalkıştan kısa süre sonra düşmüş, uçaktaki yolcu ve mürettebattan oluşan 176 kişi hayatını kaybetmişti. Ukrayna'dan bir uzman heyet, uçağın düşüşüyle ilgili incelemelere katılmak üzere bugün Tahran'a gelmişti. Kanada, İran'da düşen uçakla ilgili yanıtlar bekliyor.

Kanada Başbakanı Justin Trudeau, Ukrayna Havayollarına ait uçağın dün İran'ın başkenti Tahran'da düşmesinin ardından olayı aydınlatacak yanıtlar beklediklerini söyledi. Trudeau, Toronto'da yaptığı açıklamada, düşen uçakta aktarmalı olarak Kanada'ya gelecek 138 yolcunun bulunduğunu, bunlar arasında çok sayıda uluslararası öğrenci ve yeni evlilerin yer aldığını belirterek hükümetinin İran'ın liderliğindeki soruşturmaya dahil olmak için çaba harcadığını kaydetti. Justin Trudeau, "Kanadalıların soruları var ve bu sorular yanıtlanmayı hak ediyor." derken, uçağın düşürülme ihtimaline ilişkin "Bu konuda tahminde bulunmak için çok erken." ifadesini kullandı.

Kanada Ulaştırma Bakanı Marc Garneau uçakla kalkıştan hemen sonra irtibatın kesildiğini ve ne yaşandığının öğrenilmesi için kara kutu bilgisine ihtiyaç duyulduğunu bildirirken, Kanada Dışişleri Bakanı François-Philippe Champagne, uçakta en az 63 Kanadalının öldüğünü ancak çifte vatandaşlarla ilgili yeni bilgiler geldikçe bu sayının değişebileceğini dile getirdi. İranlı yetkililer, uçağın teknik bir arıza nedeniyle düştüğünün sanıldığını açıklamış, Ukraynalı yetkililer de ilk etapta aynı fikirde olduklarını duyurmuştu. Ancak daha sonra kara kutuları bulunan uçağın düşüş nedeninin henüz bilinmediği ifade edilmişti. İran Sivil Havacılık Kurumu Başkanı Ali Abidzade, uçağın düşme nedeninin kara kutuların analizinden sonra açığa çıkacağını belirterek kara kutuların, Kaza Yönetim Komitesi tarafından İran'da inceleneceğini, Ukraynalıların da komite toplantılarına iştirak edebileceğini bildirmişti.

ROTALAR DEĞİŞTİ ABD ile İran arasında Orta Doğu'da tırmanan gerilim ve Ukrayna yolcu uçağının İran'dan kalktıktan kısa süre sonra düşmesinin ardından, uluslararası ticari hava yolu şirketleri, İran ve Irak hava sahaları ile Basra ve Umman Körfezleri üzerinden uçuşlarını geçici durdurma ve güzergah değiştirme tedbiri aldı. Avrupa'da büyük uluslararası hava yolu şirketleri, Devrim Muhafızları Kudüs Gücü komutanı Kasım Süleymani'nin ABD tarafından öldürülmesine misilleme olarak Irak'taki ABD üslerini vurması ve Ukrayna yolcu uçağının İran'da düşmesinin ardından İran ve Irak hava sahasındaki seferlerini durdurdu.

Fransız Air France ve Hollanda hava yolu şirketi KLM, İran ve Irak hava sahasındaki seferlerini süresiz durdurduklarını duyurdu. Alman Lufthansa ve ona bağlı iki hava yolu şirketi, Irak uçuşlarını iptal etti. Polonya hava yolu şirketi PLL LOT, rotası İran'dan geçen seferlerinin güzergahını değiştireceğini açıkladı. Azerbaycan'ın bütçe hava yolu şirketi Buta Airways ise Bakü-Tahran seferlerini iptal etmeyi veya güzergahlarını değiştirmeyi düşünmediklerini açıkladı.

AMERİKA ABD Federal Havacılık İdaresi (FAA), Amerikan hava yolu şirketleri ve pilotlarının İran, Irak ve Basra Körfezi üzerinde uçmalarını yasakladığı bildirdi. FAA'dan yapılan açıklamada, tedbire gerekçe olarak, bölgede artan askeri gerginlik nedeniyle sivil uçakların hedef olmasının önlenmesini gösterdi. Açıklamada, "Orta Doğu'da artan askeri etkinlik ve siyasi gerilimin Amerikan sivil havacılık faaliyetleri açısından risk oluşturması nedeniyle kısıtlama tedbirine gerek görülmüştür." ifadesi yer aldı. Kanada hava yolu şirketi Air Canada, İran üzerinden geçen Toronto-Dubai seferinin Mısır ve Suudi Arabistan üzerinden yapılacağını açıkladı.

RUSYA Rus sivil havacılık kurumu Rosaviatsia, tüm Rus hava yolu şirketlerinin İran, Irak, Basra Körfezi ve Umman Körfezi üzerinde uçmamaları uyarısında bulundu. Kurumdan yapılan açıklamada, "uluslararası sivil uçuşların güvenliğine yönelik riskler nedeniyle" uyarıya gerek duyulduğu belirtildi. Rusya'nın en büyük özel hava yolu şirketi S7, Sibirya'daki Novosibirsk kentinden Dubai'ye haftada iki kez yapılan seferin İran üzerindeki güzergahının değiştirileceğini bildirdi.

ORTADOĞU Ortadoğu'da Birleşik Arap Emirlikleri (BEA) hava yolu şirketi Flydubai, dün Dubai'den Bağdat'a seferini iptal ederken Basra ve Necef gibi Irak şehirlerine seferlerini sürdürdü. BAE hava yolu şirketlerinden Etihad Airways olağan sefer programına devam ederken, Emirates Dubai-Bağdat seferini iptal etti. Şirket iptal açıklamasında "Yolcularımızın, mürettebatımızın ve uçaklarımızın güvenliği birinci önceliğimizdir ve bundan ödün verilmeyecektir." ifadelerini kullandı. Katar Hava Yollarından yapılan açıklamada ise Irak uçuşlarının normal seyrinde süreceği belirtildi. Açıklamada, "Yolcularımızın ve çalışanlarımızın güvenliği birinci önceliğimizdir. Irak'taki gelişmeleri yakından izliyoruz." denildi.

ASYA VE PASİFİK BÖLGESİ Öte yandan Asya ve Pasifik bölgesinde de çok sayıda hava yolu şirketi, benzer tedbirler aldı. Malezya Hava Yolları, son gelişmeler nedeniyle tüm uçuşlarda İran hava sahasına girmekten kaçınacağını duyurdu. Singapur Hava Yolları da Avrupa uçuşlarını İran dışı rotalardan yönlendireceğini açıkladı. Tayvan hava yolu şirketleri China Airlines ve EVA Airways, Avrupa uçuşlarının rotalarını İran ve Irak hava sahalarına geçmeyecek şekilde değiştireceğini bildirdi.

Hindistan Sivil Havacılık Kurumu da tüm Hint ticari hava yolu şirketlerine İran, Irak ve Basra Körfezi üzerinden geçen rotalardan kaçınması uyarısında bulundu. Hint hava yolu şirketi Air India, transit uçuşlarını geçici olarak Iran dışı rotalara yönlendirme kararı aldıklarını belirtti. Avustralya'nın Qantas hava yolu şirketi ise Londra-Perth seferinin güzergahını, İran ve Irak hava sahaları dışından geçecek şekilde değiştirdiğini belirtti. ABD'nin İran Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi Irak'ta hava saldırısında öldürmesi ve ardından İran'ın Irak'taki Amerikan üslerine düzenlediği füze saldırıları, bölgedeki askeri gerginliği tırmandırmıştı.

New York Times'ın haberine göre, Ukrayna Havayollarına ait yolcu uçağı Tahran'dan havalandıktan dakikalar sonra İran'a ait bir füzeyle vuruldu. Haberde, gazetenin ulaştığı görüntülerde, uçağın Tahran Havalimanı yakınlarında Parand kenti üzerinde İran'a ait bir füzeyle vurulduktan sonra düştüğünün yer aldığı belirtildi. Füzenin Ukrayna uçağına isabet etmesinin ardından uçakta küçük bir patlama yaşandığı öne sürülen haberde, uçağın kısa bir süre uçtuktan sonra havalimanına dönüş yaparken alev alarak düştüğü kaydedildi. ABD Başkanı Donald Trump, Irak'taki üslere düzenlediği saldırıların ardından İran'a yeni ve daha ağır yaptırımlar getirdiklerini açıkladı.

Beyaz Saray'da düzenlenen bir etkinlikte konuşan ABD Başkanı Trump, İran'la yaşanan gerilime ilişkin değerlendirmelerde bulundu. ABD'nin İranlı General Kasım Süleymani'yi ortadan kaldırma gerekçelerinde haklı olduğunu savunan Trump, "O çok daha önce ortadan kaldırılmalıydı. Obama yönetiminin hatalarıyla İran rejimi finansal olarak güç kazandı ve bu paraları terörün finansmanında harcadı. Biz buna bir son verdik." diye konuştu. İran'ın, Irak'taki 2 ABD üssüne yönelik füze saldırılarının karşılıksız kalmayacağını belirten Trump, "İran'a yaptırımları getirdik. Öncekiler ağır yaptırımlardı, şimdi bunlar ciddi şekilde daha da artırılıyor. Kısa süre önce bunları onayladım, Hazine Bakanlığı açıklayacak." yorumunu yaptı. Yeni yaptırımların kapsamına ilişkin yorum yapmaktan kaçınan Trump, açıklandığında herkesin bu yaptırımları göreceğini söyledi.

İRAN'DAN YALANLAMA

İran Hükümet Sözcüsü Ali Rebii, Ukrayna Havayolları'na ait yolcu uçağının füzeyle vurulduğu yönündeki iddiaların ABD'nin algı operasyonu olduğunu savundu. Rebii, yaptığı yazılı açıklamada İran Sivil Havacılık Kurumunun, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütünün (ICAO) kararlarına göre kaza inceleme komisyonu kurduğunu ve olayı şeffaf, dikkatli ve süratli şekilde incelediğini ifade etti. İlgili ülkelerin uzmanlarının katılımıyla kazanın tüm yönleriyle incelendiğini aktaran Rebii, uçağın sahibi Ukrayna, üretici firma Boeing, motor üreticisi Fransa ve kazada vatandaşları ölen ülkelerin de tahkikata dahil olabileceğini kaydetti.

ABD'yi yalan üretmek ve algı operasyonu yapmakla suçlayan Rebii, "ABD hükümetinin ve bilerek ya da bilmeyerek onunla birlikte hareket edenlerin yürüttüğü algı operasyonu acılı ailelerin yarasına tuz basmaktadır. ABD, bu algı operasyonunda hedefine ulaşmak için olayda hayatını kaybedenlerin ailelerini de kurban seçiyor." değerlendirmesinde bulundu.